Parashikimet mund t’i ndjekin autorët e tyre, veçanërisht kur ato shfaqen në tituj librash. Shumica e ekspertëve luajnë me siguri, duke dhënë “një numër ose një datë, por nuk i luajnë kurrë të dy gurët”. Thomas Orlik i Bloomberg është më i guximshëm. Libri i tij i fundit, “China: The Bubble That Never Pops”, “Kina: Flluska që nuk çahet kurrë”, ofron një llogari jashtëzakonisht të vërtetë të qëndrueshmërisë ekonomike të Kinës që është vëzhguar nga afër dhe analitikisht interesante. Por titulli i saj tregon peng të fatit. “Kurrë”, në fund të fundit, përfshin shumë data.
Për fat të mirë për Z. Orlik, përkufizimi i tij i flluskës i lë atij pak hapësirë për luhatje. Ai nuk i referohet ndonjë tregu apo manie të veçantë (të tilla si furi për aksionet e teknologjisë këtë vit). Titulli i referohet impulsit ekonomik të Kinës, i cili i ka mbijetuar parashikimeve të panumërta të kolapsit. Edhe tani, kjo forcë po kthehet me shpejtësi mbresëlënëse nga pandemia e covid-19 (e cila mbërriti pasi u shkrua ky libër). A do të urojë Z. Orlik kurrë të mos kishte thënë kurrë?
Ata treguan se flluskat mund të vazhdojnë kur norma e rritjes së një ekonomie vazhdimisht tejkalon normën e saj të interesit. Në këto rrethana, një flluskë mund të mbetet tërheqëse dhe e përballueshme, duke joshur blerësit që i duhen për të mbështetur veten pa e zbehur ekonominë.
Supozoni, për shembull, që punëtorët në çdo brez të plugojnë një pjesë të të ardhurave të tyre në një pasuri të padobishme, siç është një banesë e zbrazët, të cilën ata planifikojnë ta shesin kur të dalin në pension. Meqenëse çdo grup ka të njëjtin plan, secili do të gjejë blerës në mesin e pasardhësve të tij për pasurinë që blenë nga paraardhësit e tyre. Meqenëse një gjeneratë tjetër po “vjen gjithmonë”, siç e tha Samuelson, ky zinxhir nuk ka pse të prishet kurrë.
Nëse ekonomia po rritet, secila gjeneratë do të ketë më shumë të ardhura për të shpenzuar në aset sesa ajo paraardhëse e saj. Kjo do t’i lejojë shitësit të fitojë një kthim pozitiv. Dhe nëse shkalla e rritjes së ekonomisë tejkalon normën e interesit, ky kthim do të jetë më i lartë se ajo që mund të ofrojnë ‘automjetet’ e tjera të kursimit, të tilla si depozitat bankare. Kjo gjendje, e njohur si “joefikasitet dinamik”, dikur mendohej se ishte e rrallë. Por në një epokë të normave të interesit pothuajse zero, ajo po fiton popullaritet. Mosefikasiteti dinamik i Kinës u dokumentua në 2006 nga ekonomistët në Autoritetin Monetar të Hong Kongut dhe është konfirmuar nga studimet e mëvonshme.
Mund të jetë që norma e interesit të Kinës nënvlerëson kthimin e vërtetë të kapitalit në vend, në saj të shtypjes së zgjatur financiare. Por edhe kështu, një flluskë afatgjatë mund të lindë, sipas një letre të vitit 2014 nga Kaiji Chen nga Universiteti Emory dhe Yi Wen i Bankës Federale të Rezervave të St Louis. Në modelin e tyre, kapitali privat fiton kthim mbresëlënës për aq kohë sa mund të përfitojë nga fuqia punëtore e lirë që migron nga fushat në fabrika dhe nga ndërmarrjet shtetërore në firmat private. Kjo u jep sipërmarrësve mjetet financiare për të ndërmarrë shuma të mëdha në tregun e pronave. Në të njëjtën kohë, ata e dinë se përfitimi i biznesit të tyre përfundimisht do të bjerë pasi fuqia punëtore bëhet e pakët. Kjo u jep atyre motiv për të diversifikuar pasurinë e tyre në dyqane të tjera me vlerë, të tilla si prona.
Në këtë skenar, çmimet e pronave do të ecin në hap me ritmin e kthimit të kapitalit sipërmarrës, i cili është edhe më i lartë se ritmi i rritjes së ekonomisë në tërësi. Pastaj, ndërsa punëtorët bëhen më të vështirë për t’u gjetur, kthimet në kapital dhe në pronë zvogëlohen në mënyrë të qëndrueshme. Kapitujt e mëvonshëm të librit të Z. Orlik shpjegojnë se si Kina e menaxhoi këtë ngadalësim. Ajo hyri në vitin 2016 në një gjendje të lëkundur. Zhvilluesit e pasurive të patundshme mbajtën inventarë të frikshëm të banesave të pashitura dhe u detyroheshin shuma po aq shqetësuese huadhënësve në hije. Kina gjithashtu vuajti nga kapaciteti i tepërt në industritë aleate, të tilla si çeliku, i cili kërcënoi të zhyte ekonominë në deflacion.
Si e përballoi Kina? Përgjigja është ajo që ju mund t’i quani pesë R: zgjerimi i nivelit të prodhimit nga stimulimi i qeverisë, duke përdorur politikën fiskale ose monetare si dhe rifinancimin, rotacionin dhe shlyerjen e aktiveve dhe pasiveve. Kina ribënte përbërjen e aktivitetit pa ulur ritmin e saj, duke shpenzuar më pak në miniera të reja dhe fabrika çeliku dhe më shumë në infrastrukturë.
Projektet e financuara me kredi bankare me interes të lartë afatshkurtër u financuan me bono me rendiment të ulët të emetuara nga qeveritë e provincave. Disa borxhe u kthyen nga zhvilluesit e tepruar në bilancet më të pastra të familjeve të cilave iu dha qasje më e lehtë për hipotekat.
Operacioni i pastrimit
Kina gjithashtu ‘zhduki’ hua të këqija (përfshirë huatë në hije) dhe shumë pasuri fizike. Minierat e vjetra u mbyllën. Lagjet e varfëra u pastruan. Familjeve të zhvendosura u janë dhënë para për të ndihmuar në blerjen e banesave më të reja. Këto përpjekje shpesh financoheshin nga hua të synuara nga banka qendrore. Pastrimet, mbylljet dhe fshirjet ulën pasurinë e ekonomisë, por nuk ndërprenë rrjedhën e aktivitetit të ri. Në të vërtetë, kombinimi i parave të reja të injektuara në ekonomi dhe kapaciteti i vjetër i hequr prej saj ngriti çmimet dhe shpejtoi rritjen e pBB-së nominale. Kjo rivendosi hendekun midis rritjes dhe normave të interesit, duke e bërë nivelin e borxhit më të lehtë për t’u mbajtur.
Kjo pastrim përfitoi nga disa nga pikat e forta të pazakonta të Kinës, përfshirë arritjen e rregullatorëve të saj dhe fleksibilitetin e forcës së saj të punës. Kur ndryshoi përzierja e aktivitetit, punëtorët ndoqën shembullin. Por gjithashtu përputhej me disa parime ekonomike që mund të zbatoheshin kudo. Presioni deflacionist me të cilin u përball Kina në këtë periudhë të rrezikshme tregoi se kishte vend për të stimuluar ekonominë. Dhe për shkak se normat e interesit ishin më të ulëta se normat e rritjes, ajo mund të përballonte të përmbushte çdo detyrim që nuk guxonte të shlyente.
/Përkthyer dhe përshtatur për Konica.al nga The Economist
VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN
A e ka Kina në dorë Evropën?
Frenimi i rritjes ekonomike globale nga lufta tregtare
